Биография Марии Павликовской-Ясножевской, библиография (на польском языке).

Maria Pawlikowska-Jasnorzewska z Kossaków urodziła się 24 listopada 1891 w Krakowie, zmarła 9 lipca 1945 w Manchesterze. Była poetką i dramatopisarką.

W dzieciństwie ciężko chorowała i na skutek niewłaściwego leczenia pozostała jej niewielka ułomność. Nie pobierała nauki szkolnej, lecz odebrała staranną edukację domową uzupełnioną licznymi lekturami. W 1915 poślubiła Władysława Janotę Bzowskiego, porucznika armii austriackiej – przebywała z nim pod Wiedniem i w Weisenkirchen na Morawach. Po unieważnieniu małżeństwa (1919) wróciła do Krakowa, gdzie przez krótki czas uczęszczała jako wolna słuchaczka na ASP. W 1919 wyszła za Jana Gwalberta Henryka Pawlikowskiego, prozaika i znawcę folkloru podhalańskiego – zamieszkała z nim w Zakopanem. W 1921 rozstała się z mężem (rozwód w 1929), wróciła do Krakowa, często odwiedzając Warszawę w związku z pracami literackimi. W 1931 wyszła za Stefana Jerzego Jasnorzewskiego, porucznika lotnictwa, z którym podróżowała m.in. do Francji, Włoch i Turcji, Afryki północnej i Grecji.

Debiutowała trzema wierszami w “Skamandrze” (1922), przez następne lata zamieszczała na łamach tego pisma wiele utworów, była blisko związana z pismem i ze skamandrytami. Przyjaźniła się również z Witkacym i krakowskimi formistami. Publikowała także m.in. w “Bluszczu” (1924-1939 z przerwami), “Wiadomościach Literackich” (1924-1939), “Tygodniku Ilustrowanym” (1924-1931), “Świecie” (1925-1930), “Cyruliku Warszawskim” (1927-1930), “Czasie” (1930-1935), “Gazecie Polskiej” (1933-1937). Współpracowała z Polskim Radiem jako autorka słuchowisk radiowych. Była członkiem PEN Clubu, została nagrodzona Złotym Wawrzynem PAL (1935) oraz nagrodą literacką miasta Krakowa.

Po wybuchu wojny, opuściwszy Polskę, znalazła się najpierw w Paryżu, a potem, wraz z mężem – oficerem lotnictwa, w Anglii. W 1940 została członkiem Rady Teatralnej w Ministerstwie Informacji Rządu RP. Współpracowała z “Wiadomościami Polskimi Politycznymi i Literackimi” (1940-1943), “Polską Walczącą” (1940-1945), “Nową Polską” (1942-1945). Nieuleczalnie chora, ostatnie miesiące życia spędziła w szpitalu w Manchesterze. Została pochowana na miejscowym cmentarzu.

W swojej twórczości występowała jako poetka miłości – przedstawiała ją w nowy, bezpośredni i naturalny sposób. Podobnie jak skamandryci wprowadzała do swoich wierszy atmosferę, realia i słownictwo codzienności. Najczęstszym i najdoskonalszym w jej wykonaniu gatunkiem była miniatura zakończona niespodziewaną pointą. W pierwszym okresie jej twórczości (do ok. 1927) przeważała poezja o tonacji jasnej, chwilami radosnej i żartobliwej. Począwszy od tomu Cisza leśna, poetkę zaczęły coraz silniej fascynować zjawiska przemijania, starzenia się, śmierci, jak napisał J. Kwiatkowski – “Z poetki Miłości przekształciła się w poetkę Natury”. W wierszach z lat trzydziestych można zauważyć inspiracje dzieł przyrodoznawczych (Fabre, Maeterlinck), filozoficznych (Schopenhauer, Nietzsche, Bergson), a także okultystycznych. Kult Natury oraz zainteresowania spirytyzmem i magią skierowały uwagę poetki w stronę religii hinduskiej, skąd wywodzą się, charakterystyczne dla jej poezji z tych lat – motyw palingenezy i braterski stosunek do przyrody. W późniejszym okresie twórczości Pawlikowska odchodziła od ścisłych rygorów formalnych, dążąc ku coraz większej prostocie środków wyrazu, w jej poezji pojawiła się poetyka fragmentu, poetyka notatki (Krystalizacje), a proces ten doprowadził ją w Szkicowniku poetyckim do odrzucenia kanonów wersyfikacyjnych, do prozy poetyckiej. Po wybuchu wojny poezja jej stała się wyrazem uczuć antywojennych, katastroficznych przewidywań i tęsknoty za krajem i rodziną, jednak wiersze z tego okresu nie są uważane za udane jak wcześniejsze.

Poezja Pawlikowskiej cieszyła się na ogół sporym uznaniem zarówno krytyków, jak i pisarzy (od Żeromskiego poprzez skamandrytów do Peipera i Przybosia). Po przerwie w latach czterdziestych i pierwszej połowie pięćdziesiątych poezja ta przeżyła swój – trwający do dzisiaj – renesans w odbiorze czytelniczym, sądach krytyki i badaniach historycznoliterackich.

Równocześnie z twórczością liryczną rozwijała się jej twórczość dramaturgiczna, występują w niej podobne motywy, co w poezji – miłość i walka o “równouprawnienie w miłości”, wrogość wobec nieubłaganych praw natury, problem starości. Najciekawsze spośród tych sztuk są dramaty metaforyczne: fantastyczno-futurologiczny Kochanek Sybilli Thompson (wyst. 1926), alegoryczno-baśniowe Mrówki (wyst. 1936 ), groteskowa Baba-Dziwo (wyst. 1938) stanowiąca ostrą satyrę na totalitaryzm.

• Niebieskie migdały, Kraków 1922
• Różowa magia, Kraków 1924
• Szofer Archibald. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1924, druk: “Świat” 1924 (nr. 45-52)
• Kochanek Sybilli Thompson. Fantazja przyszłości w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im J. Słowackiego 1926
• Pocałunki, Warszawa 1926
• Dancing. Karnet balowy, Warszawa 1927
• Wachlarz, Warszawa 1927
• Cisza leśna, Warszawa 1928
• Paryż, Warszawa 1928
• Profil białej damy, Warszawa 1930
• Egipska pszenica. Sztuka w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1932
• Mrówki (Myrmeis). Sztuka w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1936
• Referat. Farsa w 3 aktach, wystawienie: TV 1968, druk: “Dialog” 1979/3
• Zalotnicy niebiescy. Sztuka w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Mały 1933, wyd. Kraków 1936
• Surowy jedwab, Warszawa 1932
• Powrót mamy. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1935
• Śpiąca załoga, Warszawa 1933
• Dowód osobisty. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1936
• Nagroda literacka. Komedia w 4 aktach, wystawienie: Warszawa, Teatr Nowy 1937
• Balet powojów, Warszawa 1935
• Biedna młodość, (słuchowisko radiowe) radio 1936
• Pani zabija pana, (słuchowisko radiowe) radio 1936
• Krystalizacje, Warszawa 1937
• Złowrogi portret, (słuchowisko radiowe) radio 1937
• Baba-Dziwo. Tragikomedia w 3 aktach, wystawienie: Kraków, Teatr im. J. Słowackiego 1938, druk: “Dialog” 1966/10
• Dewaluacja Klary. Komedia w 3 aktach, wystawienie: Poznań, Teatr Polski 1939
• Popielaty welon. Fantazja sceniczna w 9 obrazach, wystawienie: Warszawa, Teatr Narodowy 1939
• Szkicownik poetycki, Warszawa 1939
• Gołąb ofiarny. Zbiór wierszy, Glasgow 1941
• Róża i lasy płonące, Londyn 1941
• Czterolistna koniczyna albo szachownica, Londyn 1980

Powojenne wybory wierszy

• “Wiersze wybrane”, wybór i przedmowa: A. Słonimski, Warszawa, Czytelnik 1954
• “Poezje”, zebrała M. Wiśniewska, przedmowa: A. Mausenberg, t. 1-2 Warszawa, Czytelnik 1958
• [Wybór wierszy], Warszawa, Czytelnik 1964
• “Wiersze”, wybór i wstęp: S. Flukowski, Warszawa, PIW 1967
• “Wybór poezji”, opracowanie i wstęp: J. Kwiatkowski, Wrocław, Ossolineum 1967, BN I 194 (wyd. 2-4 1969-1980, wyd. 5 przejrzane i uzupełnione przez M. Podrazę-Kwiatkowską i A. Łebkowską 1998)
• “Poezje wybrane”, wybór i wstęp: J. Zacharska, Warszawa, LSW 1968
• “Wybór wierszy”, wybór: M. Wiśniewska, posłowie: R. Matuszewski, Warszawa, Czytelnik 1978
• “Poezje zebrane”, opracowanie: A. Madyda, wstęp: K. Ćwikliński, t. 1-2, Toruń, Algo 1993

Wydanie dramatów

• “Dramaty”, zebrała i opracowała A. Bolecka, wstęp: S. Treugutt, t. 1-2, Warszawa, Czytelnik 1986